تحولات دیجیتال در دنیای اسباب‌بازی‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را در حوزه رشد اجتماعی کودکان و نوجوانان به همراه داشته است. این اسباب‌بازی‌ها، که شامل بازی‌های ویدیویی، ربات‌های تعاملی، اپلیکیشن‌های آموزشی و دستگاه‌های واقعیت افزوده و مجازی هستند، توانسته‌اند دنیای بازی را دگرگون کنند. اما آیا این تغییرات، روابط اجتماعی کودکان را بهبود می‌بخشند یا آن‌ها را محدود می‌کنند؟ در ادامه به بررسی ابعاد مختلف این مسئله می‌پردازیم.
1. تأثیر مثبت اسباب‌بازی‌های دیجیتال بر تعاملات اجتماعی
a) افزایش همکاری و کار گروهی
بسیاری از اسباب‌بازی‌های دیجیتال به نحوی طراحی شده‌اند که کودکان برای موفقیت در آن‌ها باید با همدیگر همکاری کنند. بازی‌های چندنفره آنلاین و حتی ربات‌های تعاملی به کودکان این امکان را می‌دهند که مهارت‌های همکاری و هماهنگی را تمرین کنند. این بازی‌ها، با ایجاد فضایی برای تعامل و تصمیم‌گیری‌های گروهی، به کودکان یاد می‌دهند که چگونه با دیگران همکاری کنند و برای رسیدن به هدف مشترک تلاش کنند. بازی‌های تیمی مانند Minecraft و Fortnite، نمونه‌هایی از این نوع بازی‌ها هستند که تعامل و کار گروهی را در بین بازیکنان تقویت می‌کنند) تقویت مهارت‌های ارتباطی و گفتگو
بسیاری از بازی‌های دیجیتال امکان ارتباط مستقیم بین بازیکنان را فراهم می‌کنند، که می‌تواند به بهبود مهارت‌های گفتاری و شنیداری کودکان کمک کند. برای مثال، در بازی‌هایی که بازیکنان باید با یکدیگر مشورت کنند و تصمیمات جمعی بگیرند، کودکان می‌توانند یاد بگیرند که چگونه ایده‌های خود را مطرح کنند و به ایده‌های دیگران گوش دهند. این نوع ارتباط می‌تواند در زندگی واقعی نیز به تعاملات اجتماعی کودکان کمک کند، زیرا آن‌ها تمرین می‌کنند که چگونه با دیگران به‌صورت مؤثر ارتباط برقرار کنند.
2. چالش‌های ناشی از اسباب‌بازی‌های دیجیتال برای تعاملات اجتماعی
a) ایجاد وابستگی به تکنولوژی و کاهش تعاملات رو در رو
یکی از نگرانی‌های بزرگ در مورد اسباب‌بازی‌های دیجیتال، وابستگی بیش از حد به تکنولوژی است که می‌تواند کودکان را از ارتباطات واقعی و رو در رو دور کند. بسیاری از کودکان زمانی را که باید صرف بازی و تعامل با دیگران در دنیای واقعی کنند، صرف بازی‌های دیجیتال می‌کنند. این مسئله ممکن است به کاهش مهارت‌های اجتماعی مانند همدلی، شناخت احساسات دیگران و زبان بدن منجر شود. به گفته برخی روان‌شناسان، وابستگی به اسباب‌بازی‌های دیجیتال می‌تواند توانایی کودک در برقراری ارتباطات غیرکلامی و احساسی را تضعیف کند .
b) رقابت و خصومت
بعضی از بازی‌های دیجیتال، به‌ویژه بازی‌های رقابتی، ممکن است حس رقابت و خصومت را در کودکان تقویت کنند. در بازی‌های رقابتی که بازیکنان باید با یکدیگر مبارزه کنند یا دیگران را شکست دهند، گاهی اوقات کودک احساس می‌کند که برای موفقیت باید دیگران را پشت سر بگذارد. این نوع نگرش، در صورتی که به درستی مدیریت نشود، می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند ایجاد خصومت، کاهش همدلی و افزایش رفتارهای تهاجمی شود. به همین دلیل، بازی‌های رقابتی باید با توجه به سن و نیازهای کودک و تحت نظارت والدین اجرا شوند .
3. نقش اولیا و مربیان در مدیریت استفاده از اسباب‌بازی‌های دیجیتال
a) راهنمایی و نظارت بر استفاده از اسباب‌بازی‌های دیجیتال
نقش والدین و مربیان در استفاده بهینه از اسباب‌بازی‌های دیجیتال بسیار حائز اهمیت است. والدین می‌توانند با تعیین محدودیت‌های زمانی و انتخاب بازی‌های مناسب، کودک را به سمت بازی‌های مفید و سازنده هدایت کنند. همچنین، مربیان نیز می‌توانند از بازی‌های دیجیتال در کلاس‌های خود به عنوان ابزاری برای آموزش و یادگیری استفاده کنند تا به رشد اجتماعی و هوشی کودکان کمک کنند.
b) تشویق به بازی‌های مشترک و گروهی
برای جلوگیری از کاهش تعاملات رو در رو، والدین می‌توانند فرزندان خود را به انجام بازی‌های گروهی و مشترک دعوت کنند. برای مثال، بازی‌های دیجیتالی مانند LEGO Video Games که امکان بازی دونفره یا چندنفره را فراهم می‌کنند، می‌توانند به بهبود تعاملات بین کودکان کمک کنند و حس همکاری را تقویت کنند.
4. تأثیر مثبت و منفی اسباب‌بازی‌های دیجیتال در شرایط پاندمی کووید-19
پاندمی کووید-19 بسیاری از تعاملات اجتماعی کودکان را تحت تأثیر قرار داد و باعث شد که آن‌ها زمان بیشتری را در فضای دیجیتال بگذرانند. اسباب‌بازی‌های دیجیتال، در این شرایط، راهی برای ارتباط و تعامل کودکان با همسالان خود فراهم کردند. این امر به ویژه در بازی‌های چندنفره آنلاین که کودکان می‌توانستند از راه دور با هم بازی کنند، اهمیت داشت. با این حال، نگرانی‌هایی نیز در مورد کاهش فعالیت‌های جسمانی و تعاملات چهره به چهره کودکان به وجود آمد که می‌تواند در طولانی‌مدت بر سلامت جسمانی و روانی آن‌ها تأثیر بگذارد .
5. استفاده از اسباب‌بازی‌ها برای کاهش اثرات منفی تعاملات اجتماعی
استفاده مناسب از اسباب‌بازی‌ها می‌تواند به کاهش اثرات منفی احتمالی تعاملات اجتماعی و بهبود مهارت‌های اجتماعی کودکان کمک کند. در این بخش، به بررسی راهکارهایی می‌پردازیم که با کمک اسباب‌بازی‌های مناسب می‌توان تعاملات اجتماعی مثبت را در کودکان تقویت کرد و از اثرات منفی محیط دیجیتال کاست.
a) تشویق به بازی‌های گروهی حضوری و فیزیکی
اسباب‌بازی‌هایی مانند بازی‌های ساختنی، پازل‌ها و بازی‌های تخته‌ای گروهی می‌توانند کودکان را به فعالیت‌های حضوری و گروهی ترغیب کنند. این نوع بازی‌ها فرصت‌های بیشتری برای ارتباط چهره‌به‌چهره و تقویت مهارت‌های اجتماعی مانند گوش دادن، مذاکره، و احترام به نظرات دیگران فراهم می‌کنند. بازی‌های رومیزی مانند Monopoly و Clue، علاوه بر افزایش همکاری، حس رقابت سالم و یادگیری قوانین بازی را نیز در کودکان تقویت می‌کنند.
b) استفاده از اسباب‌بازی‌های تعاملی و آموزشی
اسباب‌بازی‌های تعاملی مانند ربات‌های آموزشی، کیت‌های علمی و کیت‌های هنری، علاوه بر سرگرمی، مهارت‌هایی مانند حل مسئله، خلاقیت و همکاری را نیز تقویت می‌کنند. ربات‌های آموزشی مانند Dash and Dot به کودکان کمک می‌کنند که به‌طور مشترک با دوستانشان به طراحی مسیرها و برنامه‌نویسی بپردازند. این فعالیت‌ها، علاوه بر ارتقاء مهارت‌های فنی، به رشد مهارت‌های اجتماعی کودکان نیز کمک می‌کنند.
c) ایجاد فرصت‌های بازی مشترک بین والدین و کودکان
برخی اسباب‌بازی‌ها برای بازی‌های خانوادگی و اشتراک‌گذاری لحظات میان والدین و کودکان طراحی شده‌اند. این نوع بازی‌ها نه تنها روابط بین خانواده را تقویت می‌کنند، بلکه به کودکان این فرصت را می‌دهند که از راهنمایی و تشویق بزرگترها نیز بهره‌مند شوند. بازی‌هایی مانند LEGO که به ساخت مشترک کمک می‌کند، والدین و کودکان را به تعامل و همکاری ترغیب می‌کنند و حس موفقیت و دستیابی به اهداف مشترک را افزایش می‌دهند.
d) کاهش وابستگی به تکنولوژی با بازی‌های فیزیکی جایگزین
اسباب‌بازی‌های فیزیکی و غیردیجیتال می‌توانند به کاهش زمان صفحه‌نمایش و وابستگی به تکنولوژی کمک کنند. این نوع بازی‌ها به کودکان امکان می‌دهند تا با دوستان و همسالان خود در فضای واقعی تعامل کنند و از تجربه‌های فیزیکی و اجتماعی لذت ببرند. از بازی‌های ورزشی ساده مانند توپ‌بازی تا بازی‌های معمایی و دست‌ساز، این اسباب‌بازی‌ها می‌توانند حس تعامل طبیعی و فیزیکی را در کودکان بهبود بخشند و به تقویت روابط واقعی آن‌ها کمک کنند.
نتیجه‌گیری
اسباب بازی های دیجیتال در عین حال که فرصتی برای رشد مهارت‌های اجتماعی و تعاملی کودکان فراهم می‌کنند، چالش‌های خاص خود را نیز دارند. از طرفی، این اسباب‌بازی‌ها می‌توانند مهارت‌هایی مانند همکاری، تفکر انتقادی و خلاقیت را در کودکان تقویت کنند، اما در صورت استفاده بیش از حد و بدون نظارت، ممکن است باعث وابستگی به تکنولوژی و کاهش تعاملات اجتماعی شوند. بنابراین، انتخاب مناسب و نظارت والدین و مربیان در استفاده از این ابزارها نقش مهمی در ایجاد تعادل بین فضای دیجیتال و زندگی واقعی کودکان دارد.
با استفاده از اسباب‌بازی‌های مناسب و ایجاد تعادل بین بازی‌های دیجیتال و فیزیکی، می‌توان به کودکان کمک کرد تا مهارت‌های اجتماعی و تعاملات مثبت را در محیطی سالم تجربه کنند. اسباب‌بازی‌ها می‌توانند ابزارهایی موثر برای مقابله با اثرات منفی فضای دیجیتال و تقویت تعاملات اجتماعی کودکان و نوجوانان باشند.
منابع:
- Association for Psychological Science
دیدگاه خود را بنویسید